درآمد و امرار معاش از طریق عکاسی در ایران
چنانچه شغل عکاسی را برای درآمد و امرار معاش انتخاب کرده‌اید تا پایان عمر این دو بیت شعر سعدی شیرازی را باید آویزه گوش خود کنید:
مرد خردمند هنر پیشه را عمر دو بایست در این روزگار
تا به یکی تجربه آموختن با دگری تجربه بردن بکار
در دنیای دیجیتال کنونی هر روز شاهد یک کشف و پیشرفت جدیدی در دنیای خلق تصاویر هستیم. برای عکاسان که کاربران نقش آفرین این دنیای ارتباطات تصویری هستند. حقیقتاً اشعار بالا کاربرد مهمتری خواهد داشت.
شغل عکاسی نیز همانند تمامی مشاغل دیگر دارای دو بخش بسیار مهم است. مرحله اول گذراندن آموزش علمی هنر عکاسی و مرحله دوم کسب تجربه عملی در آن میباشد. اما عکاسان باید توجه داشته باشند که دوران آموزشی آنان هرگز به پایان نخواهد رسید و مدام باید در حال به روز کردن دانش و اطلاعات خود باشند.
نوع برخورد و گذراندن این دو مرحله برای عکاسان نقش عمده ای در آینده کاری آنان خواهد داشت. دستیابی به فنون اولیه عکاسی در جوانان باعث میشود که آثارشان مورد تشویق عوام واقع گردد. حاصل این تشویق ها مانند یک شمشیر دو لبه خواهد بود. هم میتواند راه سخت آینده را بشکافد و آن را برای پیشرفتهای آتی وی هموار کند. هم میتواند با ایجاد یک اعتماد به نفس کاذب فرق سر او را خونین کرده و عکاس را در باتلاق خود بزرگ بینی گرفتار کند. خروج از این باتلاق فقط با این باور میتواند انجام بپذیرد که آنچه من میدانم قطره ای بیش نیست و آنچه در دنیای تصویر در حال رخ دادن است دریایی بیکران است.
دسته بندی کلی عکاسان
عکاسان متناسب با علایق و تواناییها یشان ژاندرهای مختلفی از عکاسی را دنبال میکنند. عده ای به دنبال عکاسی خبری میروند و عده ای به عکاسی پرتره علاقهمند میشوند. عکاسی ورزشی، عکاسی صنعتی، عکاسی طبیعت و یا دیگر ژاندرهای عکاسی همگی از طیفهای مختلف عکاسی است که جوانان را جذب خود میکند. خارج از بحث اینکه یک عکاس در چه ژاندری از عکاسی مشغول فعالیت است، میتوان در غالب نوع درآمد عکاسان آنان را تقسیم بندی کرد. این تقسیم بندی متناسب با بازار کار هر جامعه متفاوت خواهد بود و با توجه به وجود بستر های کاری میتواند تغییر کند.
با توجه به مشاهده میدانی در ایران، عکاسانی که از طریق هنر عکاسی امرار معاش میکنند را میتوان به پنج دسته زیر تقسیم کرد. هر چند که با کمی جستجو میتوان این تقسیم بندی را در همه جای دنیا یافت.
- مدرسین عکاسی
این دسته از عکاسان همچنان که از نام آنان پیداست بیشتر در زمینه آموزش عکاسی مشغول به کار بوده و اکثراً در دانشگاه ها و آموزشگاه های عکاسی مشغول به کار هستند. درآمد اصلی آنها از تدریس در دانشگاه و آموزشگاه نیست بلکه آموزش در کارگاه ها و کلاسهای خصوصی منبع اصلی درآمد شان است. هر چند گاهی هم متناسب با گستره روابط اجتماعی خود پروژه های عکاسی در ژاندرهای مختلفی به دست آورده و به انجام میرسانند ولی غالبا از طریق آموزش عکاسی امرار معاش میکنند.
گرفتن مجوز برای تاسیس یک آموزشگاه عکاسی میتواند یک هدف بلند پروازانه و البته بسیار خطرناک برای آنان باشد. با شرایط استوار اقتصادی میتوان برای این دسته از عکاسان آینده خوبی را ترسیم کرد، لیکن در ایران به دلیل فقدان شرایط ثبات اقتصادی لازم، آینده کاری این دسته از عکاسان در هاله ای از ابهام میباشد. بارها دیده شده است که آنها اقدام به تاسیس یک آموزشگاه عکاسی با مجوز رسمی کرده اند ولی با کوچکترین تشنج سیاسی که حتما منتج به تشنج اقتصادی میشود، مجبور شده اند با ضرر و زیان گزافی موسسه تازه تاسیس خود را بسته و به همان صورت سابق مشغول به کار شوند. - عکاسان استخدامی در نظام دولتی
این عکاسان معمولا با پایه حقوقی کارشناسی در سازمان ها، ادارات و نهادهای وابسته به بودجه دولتی استخدام گردیده و غالبا در قسمت روابط عمومی اداره مربوطه مشغول به فعالیت هستند. مستند سازی، تهیه گزارش تصویری از پروژه های دولتی یا مراسم دیدار مقامات و از این نوع پروژه های عکسبرداری از عملکرد عمده این قبیل از عکاسان میباشد. نوع مدرک تحصیلی در بالا رفتن پایه حقوق این عکاسان نقش به سزایی را ایفا میکند و به همین دلیل اکثراً به دنبال گرفتن مدارک تحصیلی بالاتری همچون کارشناسی ارشد و دکترا به خصوص دکترای پژوهش هنر هستند تا بدینوسیله بتوانند پایه حقوق خود را افزایش داده و به مدارج بالاتر اداری دست پیدا کنند. توانایی آنان در هنر و صنعت عکاسی و حرفه ای بودن در این امر چندان دارای اهمیت نبوده و در یک جمله ساده این دسته از عزیزان بیشتر به عنوان یک کارمند دولتی با مدرک عکاسی در حال امرار معاش هستند تا یک عکاس. - عکاسان استخدامی در بخش خصوصی
بر خلاف عکاسان استخدامی در نظام دولتی، مدرک تحصیلی در میزان درآمد این دسته از عکاسان تاثیر چندانی ندارد. بخش خصوصی در همه جای دنیا همیشه به بالا رفتن حاصل عملکرد کاری می اندیشد. تجربه ثابت کرده است که در رشته های هنری این کیفیت نمونه کارهای انجام شده توسط متقاضی است که حرف آخر را میزند نه مدرک تحصیلی وی. به همین دلیل در همه جای دنیا وقتی بخش خصوصی میخواهد نیروی متخصص مورد نیاز خود در یک رشته هنری مانند عکاسی استخدام کند، نوع و کیفیت کارنامه کاری و نمونه کارهای انجام شده متقاضی مهمترین عامل استخدام متقاضی خواهد بود.
تنوع و گستره کاری این نوع از عکاسان متناسب با بخش خصوصی که جذب آن میشوند، بسیار پهناور تر از نوع اول عکاسان است. از عکاسی مراسم رسمی، سمینارها و نمایشگاه ها گرفته تا عکاسی پرتره و عکاسی عروسی. از عکاسی تجاری گرفته تا تهیه گزارش عکاسی مستند و عکاسی مد و لباس. از عکاسی معماری و ساخت تور مجازی گرفته تا عکاسی استودیویی از محصولات. درآمد سرانه عکاسان در این بخش ارتباط مستقیم با توانایی های آنان در عکاسی دارد.
این دسته از عکاسان به شرط دارا بودن مهارت کافی میتوانند حاشیه امنی را برای آینده کاری خود متصور شوند. - عکاسان آزاد
معمولا عکاسان که نمیتوانند با دیسیپلین کاری بخش دولتی و خصوصی کنار بیایند جذب این بخش میگردند. عکاسانی که در این دسته گنجانده میشوند عکاسانی هستند که نه تنها باید مشخصات عکاسان دسته سوم را دارا باشند بلکه باید دارای توانایی مالی حداقل سرمایه گذاری نیز باشند. داشتن تجهیزات عکاسی و ادوات وابسته دیگری همچون رایانه، حداقل نیاز این دسته از عکاسان است تا بتوانند به عنوان یک عکاس آزاد مشغول به فعالیت شوند. این دسته از عکاسان به شرط دارا بودن مهارت کافی علمی و عملی در عکاسی میتوانند از دیسیپلین های رایج استخدامی خود را جدا کنند و به عنوان یک عکاس آزاد امرار معاش کنند. این دسته از عکاسان نباید فراموش کنند که هیچگاه اقدام به راه اندازی استودیو عکاسی کنند. تاسیس یک استودیو عکاسی تعهدات زیادی به همراه دارد که از عهده آنان خارج است.
برای عکاسان آزاد چنانچه خود را ملزم به انجام صحیح تعهدات شان ندانند نمیتوان آینده درخشانی متصور شد. عدم تعهد به کارفرما عامل اصلی رکود کاری این نوع از عکاسان است و همچنین بزرگترین رمز پیشرفت شان پایبند بودن به تعهدات شان خواهد بود. برای هر عکاس دارا بودن دیسیپلین کاری یک شرط حیاتی است. خواه این دیسیپلین منوط بر اجرای قوانین یک سازمان دولتی باشد، خواه یک شرکت خصوصی و خواه در برآورده کردن خواسته های کار فرمایی که مستقیما به عکاس مراجعه کرده است. نارضایتی اکثر کارفرمایان در هر ژاندری از این دسته از عکاسان است. - عکاسان خویش فرما
به طور کلی میتوان گفت چنانچه یک عکاس آزاد بتواند با دیسیپلین کاری و انجام تعهدات کنار بیاید در نهایت به یک عکاس خویش فرما تبدیل میشود. هر چند به یمن شبکه های اجتماعی شاهد فعالیت عکاسان جوان در این دسته نیز هستیم ولی این دسته از عکاسان را اکثراٌ عکاسان پیشکسوت و با تجربه تر شامل میشوند. این عکاسان حداقل میبایست سرمایه کافی جهت تهیه و تجهیز یک استودیو عکاسی حرفه ای را دارا باشند. عکاسان خویش فرما معمولا خود به دو دسته تقسیم میشوند.
دسته اول با تاسیس یک استودیو عکاسی در یک ملک تجاری جذب صنف اتحادیه عکاسان شده و در ژاندر عکاسی پرتره و عکاسی عروسی مشغول به فعالیت میگردند. ملک تجاری برای این دسته از عکاسان همیشه یک حاشیه امنیت کاری به وجود خواهد آورد. با آمدن شبکه های اجتماعی این فرصت پیدا شده است که عده ای از عکاسان هم به عنوان عکاس خویش فرما در زمینه عکاسی عروسی مشغول به فعالیت شوند بدون اینکه اقدام به سرمایه گذاری در خرید یا اجاره ملک تجاری کرده باشند. فارغ از هر تلاطم سیاسی و اقتصادی همیشه در کشور جشن عروسی برپا میگردد و این دسته از عکاسان میتوانند اطمینان داشته باشند که چرخ کاسبی آنها به هر حال خواهد چرخید.
دسته دوم از عکاسان خویش فرما جذب عکاسی تجاری میشوند. آنان با تاسیس یک دفتر و یا استودیو در یک ملک اداری یا مسکونی مشغول فعالیت در زمینه های عکاسی صنعتی، تبلیغاتی و معماری گشته و از این طریق امرار معاش میکنند. چنانچه قصد داشته باشند که در بازار کار راه خود را هموار کنند میبایست در زمینه طراحی و چاپ نیز داخل شوند. آنان باید در زمینه بازاریابی هم به خوبی فعالیت خود را گسترش داده تا بدینوسیله بتوانند با بازار کار جدید آشنا شده و پروژه های کاری جدیدی ایجاد کرده و به انجام برسانند. عکاسان صنعتی، تبلیغاتی و معماری میبایست تنوع توانایی های کاری خود را گسترش دهند و سعی کنند همیشه به اطلاعات روز دنیا دسترسی داشته باشند. چنانچه در یک جامعه با ثبات اقتصادی مشغول فعالیت باشند، میتوان آینده خوبی برای آنان متصور شد. اما متاسفانه در ایران نمیتوان بر ثبات اقتصادی بلند مدت خوش بین بود و همانند دسته مدرسین عکاس، آینده کاری این دسته از عکاسان نیز در هاله ای از ابهام میباشد. مسیر کسب و کار آنان مانند مسیر یک قایق بادبانی به شرایط محیطی وابسته است. باد مناسب میتواند کشتی آنان را به دورترین نقاط دنیا برساند، همچنان که یک طوفان غیر منتظره میتواند آنان را به قعر دریا بکشاند.
امید است که توضیحات ارائه شده برای عکاسان جوان چراغ راهی باشد در این مسیر تاریک و ناهموار کسب درآمد و امرار معاش از طریق عکاسی در ایران.
شهریور 1402
مجید پناهی جو