نگاهی اجمالی بر تاریخچه عکاسی صنعتی و دیگر نامهای رایج آن

  • از اولین عکس تا اختراع دوربین

آقای ژوزف نیسفورنیپس (Joseph Nicéphore Niépce) (1833-1765) در پنجاهمین دهه زندگی خود، توانست اولین عکس جهان را ثبت کند و بیش از 10 سال طول نکشید تا در سال 1839 دیگر هموطن فرانسوی وی یعنی آقای لوئی ژاک مانده داگِر (Louis-Jacques-Mandé Daguerre) (1787-1851) اولین دوربین عکاسی را با کمک فرهنگستان علوم فرانسه با نام دستگاه داگرئوتایپ (daguerréotype) به ثبت رساند. دولت وقت فرانسه نیز با پرداخت مبلغی به آقای لوئی ژاک مانده داگِر و دستیارش که در آن زمان پسر نیسفور نیپس مرحوم بود این دستگاه را به عنوان هدیه ای رایگان به جهان عرضه کرد.

  • ورود اولین دستگاه داگرئوتایپ به ایران

طبق مدارک موجود و قابل استناد، اولین تصویر در ایران در سال 1843 میلادی به ثبت رسیده است. اینکه اولین دستگاه داگرو تایپ چگونه وارد ایران شده است جای شک و شبهه دارد. عده ای معتقد هستند که کمی پس از اختراع دستگاه داگرو تایپ این دستگاه توسط تزار روسیه، نیکلای یکم و ملکه ویکتوریا انگلستان هر کدام یک نمونه به محمد شاه قاجار هدیه شده است و عده ای دیگر هم معتقدند که این دستگاه با درخواست شخص محمد شاه قاجار خریداری شده و وارد ایران شده است. برای شخص من اهمیت چندانی ندارد که اولین بار چگونه وارد ایران شده است هر چند فکر میکنم که نظر گروه اول بیشتر با عقل و منطق همخوان است.

  • رشد عکس و عکاسی در ایران

خوب میدانیم که اولین دوربین عکاسی زمان محمد شاه قاجار وارد ایران شده است ولی نقطه عطف رشد عکاسی را بدون شک باید به زمان پسر ایشان یعنی ناصرالدین شاه قاجار نسبت داد. علاقه و دانش ناصرالدین شاه به عنوان شخص اول مملکت به عکاسی باعث گردید که این پدیده خیلی سریع مرتبه خود را در ایران تثبیت کند و دیری نپایید که عکاس باشی ها و عکاس خانه ها جایگاهی برای خود یافتند. بعد از دوران قاجار و در زمان پهلوی اول دو قانون ” سجل احوال ” و ” نظام اجباری ” باعث شد که عکاس خانه ها که تا آن زمان فقط در پایتخت و شهرهای اصلی ایران دیده میشدند در شهرهای کم جمعیت تر هم شروع به فعالیت کنند و در دسترس عوام قرار گیرند.

  • آغاز دوران عکاسی صنعتی در ایران

از اوایل دهه 1330 با توسعه صنعتی ایران، عکاسی از این صنایع هم به تدریج آغاز میشود. در ابتدا این عکسها بیشتر به عنوان تهیه گزارشی تصویری از صنایع قلمداد میشود و جایگاه تکنیکی و هنری خاصی ندارند. ولی با آغاز دهه 1350 و سرازیر شدن پولهای نفت به ایران، شرکتهای بزرگ سرمایه گذار بین المللی هم وارد ایران شده و با بالا رفتن درخواست تهیه عکس از روند این سرمایه گذاری ها رد پای اولیه عکاسی صنعتی را هم میتوان در این دوران دید.

  • عکاسی صنعتی Industrial Photography

همانطور که به طور خیلی مختصر در مطالب بالا درج شد با توسعه صنعتی ایران، عکاسی هم در کنار این صنایع رشد پیدا کرد. در ابتدا همان عکاس باشی هایی که در شهرها عکاس خانه دایر کرده بودند و مشغول عکاسی پرتره از مردم بودند، برای انجام این کار  استخدام میشدند. لیکن هم به دلیل نداشتن دانش لازم از طرف آنان و هم به دلیل ورود عکاسان خارجی متخصص کم کم این امر به دست عکاسان نو ظهوری افتاد که از تحصیلات فارغ میشدند و به ایران باز میگشتند. دانشجویانی که برای تحصیل در رشته های هنری همچون عکاسی و گرافیک به اروپا رفته بودند از اواسط دهه 1340 در حال بازگشت به ایران بودند. افرادی همچون رضا نور بختیار، مسعود معصومی و بعد تر علی رئیس شقاقی را میتوان از آن دسته دانست.

این عکاسان با دانش روز عکاسی و ادوات آن آشنا بودند و میتوانستند خواسته های صاحبان صنایع را بر طرف کنند. شاید دلیل نامیده شدن عکاس صنعتی را هم بتوان در این دوران جستجو کرد. این عکاسان تحصیل کرده فاصله خود را با عکاس باشی هایی که در حال فعالیت بودند هر روز بیشتر و بیشتر کردند تا اینکه به عنوان افراد متخصص در جامعه صنعتی ایران شناخته شدند.

  • عکاسی تبلیغاتی Advertising Photography

رشد صنایع باعث گردید که محصولات با نامهای تجاری مختلف نیز به بازار عرضه گردد. تعدد فراوان این محصولات در بازار، مقوله رقابت بین تولید کنندگان و به طبع آن تبلیغات را هم باز کرد. حال دیگر عکاسان صنعتی نه تنها کارشان تهیه عکس صنعتی از کارخانه ها بود بلکه وظیفه تهیه عکس خوب و با کیفیت از محصولات این صنایع هم بر دوش آنان بود. صاحبان صنایع که شاید فقط یک بار اقدام به عکاسی صنعتی از کارخانه خود میکردند حالا با تولید محصولات بیشتر و جدیدتر، به طور مداوم سر و کارشان با عکاسی تبلیغاتی بود و درخواست تهیه عکس از محصولات خود را داشتند. رد پای نام عکاس تبلیغاتی و باز شدن استودیو های عکاسی تبلیغاتی را هم میتوان در همین مقطع از زمان دید.

  • عکاسی معماری Architectural Photography

از اوایل دهه 1350 با افزایش درآمد حاصل از صنعت نفت و سرازیر شدن این درآمد به جامعه، طبقه متوسط وابسته به نظام مملکتی نیز رشد چشمگیری پیدا کرد. بزرگترین نیاز این قشر رو به رشد جامعه نیز مسکن بود. همین نیاز مهم باعث گردید که شرکتهای بزرگ بین المللی ساخت و ساز هم به سمت ایران روانه گشته و صنعت ساخت و ساز هم در ایران رونق بگیرد. عکسبرداری از این ساختمان ها هم امری بود که نیاز به متخصص این فن را داشت. عکاسان صنعتی نیز با دانش و تجربه ای که در عکسبرداری از صنایع کسب کرده بودند پیشگامان این حرفه شدند و وظیفه عکاسی معماری را به عهده گرفتند. با رشد این صنعت و بیشتر شدن دامنه کاری در این زمینه به تدریج بعضی از عکاسان صنعتی، تمرکز خود را بر این امر گذاشته و به تدریج نام عکاس معماری را نیز به خود اختصاص دادند.

  • نامی مشترک

وجود و گسترش عناوینی مانند عکاس صنعتی، عکاس تبلیغاتی و عکاسی معماری رابطه بسیار نزدیکی با رشد اقتصادی در جامعه دارد. همانطور که در ایران دهه 1350 دیدیم، چنانچه یک جامعه از رشد اقتصادی بالایی بهره ببرد، بستر های کاری بیشتری هم در زمینه های تخصصی عکاسی صنعتی، عکاسی تبلیغاتی و عکاسی معماری به وجود خواهد آمد و هر یک از این مشاغل میتوانند به طور قائم به ذات به فعالیت خود ادامه دهند. اما چنانچه جامعه دچار رکود اقتصادی گردد، متخصصین این فنون هم مجبور هستند در شاخه های دیگر هم ورود کرده تا بتوانند به حیات خود ادامه دهند. در همه جوامع دنیا، بالا و پایین رفتن رشد اقتصادی مملکت وجود دارد و امری اجتناب ناپذیر است. این امر باعث میشود بازار کار تخصصی نیز در عکاسی صنعتی، تبلیغاتی و معماری همیشه با چالشی جدی روبرو باشد.

ورود و خروج به این ژاندرهای عکاسی باعث گشته که نامی مشترک با عنوان عکاسی تجاری Commercial Photography ظاهر گردد. عکاسان تجاری نیز با رشد اقتصادی مملکت بیشتر به سمت ژاندر عکاسی مورد علاقه خود که خواه عکاسی صنعتی باشد، خواه عکاسی تبلیغاتی یا عکاسی معماری سوق پیدا میکنند هر چند همیشه آماده برای روزهای بحرانی خواهند بود.

 

مجید پناهی جو

فروردین 1402